අතීත රජවරුන් රජ වීමෙන් පසු තම පැරණි නම වෙනුවට වෙනත් නම් භාවිත කළ අතර, ඒ අනුව කන්ද උඩරට රජ වූ සෑම රජකුම නම් යෙදීමට භාවිත කළේ නාථ දේවාල භූමියයි. එහි ඇතුළු මාලිගයේ මැටි මුට්ටියක තබා තිබෙන නම්වලින් එකක් උදෑසනම පිළිවෙත් රැක ගොස් රජු විසින් ලබාගැනීමෙන් පසු රජුට හිමි නම තැබෙන අතර, ඔටුනු පැලඳීම සිදු කෙරෙන්නේද එම දේවාල පරිශ්‍රයේ තනා ඇති ඔටුනු පලඳන ස්ථානයේදීය. ඔටුනු පලඳන ස්ථානයද විශේෂත්වයක් දරන අතර, එහි උතුරට මුහුණ ලා වාහල්කඩත්, නැ‍ඟෙනහිරට මුහුණ ලා චෛත්‍යය හා බෝධියත්, දකුණට මුහුණ ලා දේවාලයත් පිහිටා තිබේ.
ලොව කොතනක වුවද නුවරක් යනු මහා ප්‍රෞඪ නගරයකි. සත් සියවස් පැරැණි ප්‍රෞඪත්වයකින් පිරි මෙරට මහා නුවර අතීත සෙංකඩගල පුරයයි. අතීත සෙංකඩගලපුර හෙවත් මහනුවර මෙරට රාජාවලියේ අවසන් රාජධානිය සේම අද වන විට මෙරට දෙවන අගනගරය ලෙසද සැලකේ.
අතීත ප්‍රෞඪත්වයේ ක්ෂේම භූමියක් වන සෙංකණ්ඩපුර හෙවත් මහනුවර ගොඩනැගෙනුයේ 13 වන සියවසේ ඉදි වන නාථ දේවාලයද සමඟිනි. මතු බුදු වන මෛත්‍රී බෝසතුන් ලෙස සැලකෙන නාථ දෙවියන් උදෙසා ඉදි වූ නාථ දේවාල ගොඩනැඟිල්ල හත්සිය වසක් ගෙවුණද අදද ශේෂව ඇත්තේ මහනුවර නගරයේ පළමු මෙන්ම ඉපැරණිතම ගොඩනැඟිල්ල ලෙසිනි. දකුණු ඉන්දීය පල්ලව සම්ප්‍රදයේ ගෙඩිගෙයක් ලෙස ඉදි වූ මේ ගොඩනැඟිල්ල මුළුමනින්ම ගලෙන් නිමවා ඇත.
නාථ දෙවිඳුන් මතු බුදු වන මෛත්‍රී බුදුන් වහන්සේ ලෙස සැලකෙනවා මෙන්ම ලොව බොහෝ රටවල නාථ දෙවිඳු ඇදහීමද සිදු වෙයි. අවලෝකිතේශ්වර නමින්ද හැඳින්වෙන නාථ දෙවිඳුන් වෙනුවෙන් ඉදිව ඇති ප්‍රධානතම දෙවොල මහනුවර ශ්‍රී නාථ දේවාලයයි. මහනුවර ශ්‍රී දළදා මාලිගාවට ඉතා සමීපයේ, දළදා මාලිගය ඉදිරිපිටින්ම පිහිටි නාථ දේවාලය දළදා මාලිගය ඉදි කිරීමටත් සියවස් තුනකට පමණ පෙර ඉදි වූ බැව් කියවේ. දහ හතර වන සියවසේ ගම්පොළ යුගයේ රජ කළ 3 වන වික්‍රමබාහු රජු කරවූ මේ නාථ දේවාලය අයත් භූමිය එවක සෙංකණ්ඩ නම් බමුණා විසින් හඳුනාගනු ලැබ ඇත්තේ ජය භූමියක ලෙසින්ය. එනිසා නාථ දේවාල භූමිය අදද සැලකෙන්නේ ජය භුමිය ලෙසය. ඒ ජය භුමිය සෙංකණ්ඩ බමුණා විසින් හඳුනාගැනීම නිසා ඒ නගරයත් සමස්ත රාජධානියත් සෙංකණ්ඩගලපුර නම් විය.
සෙංකණ්ඩ බමුණා මේ ස්ථානයේ සිටියදී එක්වරම දුටු අදහාගත නොහැකි අපූර්ව සිදුවීමක් නිසා එම ස්ථානය ජය භූමියක් ලෙස හඳුන්වා බමුණා එම ස්ථානයේ භාවනානුයෝගිව කල් ගත කිරීමට ක්‍රියා කළේය. මේ සිද්ධිය සැල වූ ගම්පොළ රජු මේ පිළිබඳ සොයා බලා එහි නාථ දේවාලය ඉදි කරවූ බවත්, දේවාලය ඉදි කෙරෙන තුරු එම ස්ථානයේ කුඩා කුටියක් සකසා නාථ දෙව් රුව තැන්පත් කරනු ලැබූ බවත් කියවේ. පල්ලව සම්ප්‍රදායට අනුව ගෙඩිගෙයක් ලෙස ඉදි කෙරුණු මේ දේවාලයෙහි උඩ චෛත්‍යක් ආකාරයට ගෙඩිගෙයක් සකසා, පහළින් මාලිගාව තනා ඇත. නාථ දේව ප්‍රතිමාව තැන්පත් කර ඇත්තේ එහිය.
දෙවිවරු අතුරින් නාථ දෙවියන් යනු දැහැමි දෙවි කෙනෙකි. එහෙත් පිටියේ බණ්ඩාර දෙවියන් යුද්ධයට පෙරමුණ ගත් දෙවියකු හේතුවෙන් නිරන්තරයෙන් නාථ දෙවියන් සමඟ යුද්ධයක පැටලීමට උත්සාහ කළ බැව් ජනප්‍රවාදයන්හි සඳහන් වේ. මේ නිසා නාථ දෙවියන් බොහෝ ස්ථාන අත්හැර අවසානයේ මේ ස්ථානයේ වැඩ සිටීමට පැමිණි බැව් සඳහන් වේ.
නාථ දේවාලය ඉදි කිරීමත් සමග රජු තම මාලිගය, නගරය ආදිය මේ ස්ථානය වෙත ගෙන ආවේය. එවක මහනුවර නගරය ඉදි වන්නේ දොළොස් චක්‍රයක ආකාරයටය. අදද එහි පැරැණි වීදි දැකීමෙන් එම චක්‍රයේ ශේෂ කොටස් අවබෝධ වනු ඇත. නාථ දෙවියන්ගේ ජීවනයේ දොළොස් චක්‍රය අනුව මෙය නිර්මාණය වුවත් පසු කාලීන ඉංග්‍රීසි පාලන සමයේ එය වෙනස් වූ බැව් සඳහන්ය.
දෛනිකව ශ්‍රී දළදා මාලිගාවට යන-එන දහස් සංඛ්‍යාත ජනයා වර්තමානයේ එහි මෙහි ගමන් කරනුයේ නාථ දේවාල භූමියෙන් වුවද එය කන්ද උඩරට, සෙංකඩගල පුරයේ මෙන්ම මහනුවර නගරයේත් ආරම්භය වන ජය භූමිය ලෙස ඒ බොහෝ අය නොදනිති.
පැරණි නාථ දේවාල ගෘහය ශෛලමය දෙමහල් ගොඩනැඟිල්ලක් වන අතර, මෙහි ඉදිරිපස හේවිසි මණ්ඩපය ඉපැරණි සම්ප්‍රදායන් මූලික කරගෙන ඉදි කැර තිබේ. දේවාල ගොඩනැඟිල්ලේ ඉදිරිපස ගෘහනිර්මාණය ගම්පොළ යුගයේ දකුණු ඉන්දීය ආභාසය ගනී. දේවාල භූමියට ඇතුළු වන ප්‍රධාන වාහල්කඩ මහනුවර නගරයේ පැරණිතම වාහල්කඩකි. පෙර රජ දවස පැවැති දේවසංහිඳ භූමියට යාබදව තනා ඇති මේ වහල්කඩ නාථ දේවාලයට නොව, පැරණි දළදා මාලිගයට මුහුණ ලා ඉදි කර තිබීම විශේෂත්වයකි.
මේ වාහල්කඩ මුරගල් දෙකකින්ද, මුදුනේ මකර තොරණකින්ද, උළු සෙවිලි කළ වහලකින්ද සමන්විතය. පහතින් පිහිටි සඳකඩපහණද අනෙක් ස්ථානයන්හි සඳකඩපහණට වඩා විශේෂත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. නාථ දේවාලයට ඇතුළු වන ස්ථානයේම හේවිසි මණ්ඩපය ඇති අතර, ඉන් පසු හඳුන්කුඩමද ඒ අසලින්ම දෙපසට ද්වාර දෙකක් ඒ වටා මැද මිදුලක්ද ඒ තුළ දේවාල කුටියද පිහිටා ඇත. එයට ඇතුළු වීමට පෙරද තවත් ස්ථාන දෙකක් පසු කර යා යුතුය. එහෙත් මින් සාමාන්‍ය බැතිමතුනට යා හැක්කේ සඳුන්කුඩම අසලට පමණි. කපු මහත්වරුනට හා බස්නායක නිලමේවරයාට පමණක් ඒ තුළට යෑමේ අවසරය හිමි වේ.
අතීත රජවරුන් රජ වීමෙන් පසු තම පැරණි නම වෙනුවට වෙනත් නම් භාවිත කළ අතර, ඒ අනුව කන්ද උඩරට රජ වූ සෑම රජකුම නම් යෙදීමට භාවිත කළේ නාථ දේවාල භූමියයි. එහි ඇතුළු මාලිගයේ මැටි මුට්ටියක තබා තිබෙන නම්වලින් එකක් උදෑසනම පිළිවෙත් රැක ගොස් රජු විසින් ලබාගැනීමෙන් පසු රජුට හිමි නම තැබෙන අතර, ඔටුනු පැලඳීම සිදු කෙරෙන්නේද එම දේවාල පරිශ්‍රයේ තනා ඇති ඔටුනු පලඳන ස්ථානයේදීය. ඔටුනු පලඳන ස්ථානයද විශේෂත්වයක් දරන අතර, එහි උතුරට මුහුණ ලා වාහල්කඩත්, නැ‍ඟෙනහිරට මුහුණ ලා චෛත්‍යය හා බෝධියත්, දකුණට මුහුණ ලා දේවාලයත් පිහිටා තිබේ. ඒ අනුව පෙර රජවරු චාරිත්‍රානුකූලව ඔටුණු පලඳා උතුරු වාහල්කඩින් පිටව ගොස් විෂ්ණු දේවාලයෙන් අසිපත අතට ගනී. මෙහි විශේෂත්වය වනුයේ නාථ දෙවියන් යුද්ධ නොකළ දෙවි කෙනකු නිසා අසිපත තබා තිබුවේ විෂ්ණු දේවාලයේ වීමයි.
අතීත රජ දවස සුවිශේෂතම භූමියක් වූ මේ ජය භූමිය තුළ නාථ දේවාලයට යාබදව පැරැණි දළදා මාළිගයේ නටබුන්ද අදද දක්නට ලැබේ. ප්‍රධාන වාහල්කඩ ඉදි කර ඇත්තේද මේ මාලිගය දිස් වන ලෙස එයට මුහුණ ලාය. එම දළදා මාලිගයේ ඉපැරණි නටබුන්වලින් ගරාවැටුණ මාලිගයේ පාදම පමණක් අද වන විට දක්නට ලැබේ. දළදා වහන්සේගේ පාත්‍රා ධාතූන් වහන්සේ තැන්පත් කර ඉදි කළ චෛත්‍යය, ඓතිහාසික වැල්බෝධිය, ආයුධ සැදීමට යකඩ උණු කළ කෝව, දළදා වහන්සේට පූජාව සඳහා පැන් ගත් ළිඳ, ඝණ්ටාර කුලුන, කළුගලෙන් නිමවන ලද සැතපෙන බුදු පිළිම වහන්සේ, කළු ගලෙන්ම නිමවන ලද පින්තාලිය, ශ්‍රී පතුල, ගල් උළුවස්ස, මෙන්ම කැණීම්වලින් සොයාගන්නා ලද පුරාවස්තු රැසක් මේ භූමියේ අදද දක්නට ලැබේ.
රජුන්ට නම් තැබීමේ ඔටුනු පැලඳීමාදි අතීත රජ දවස සුවිශේෂ කාර්ය රාශියක් සිදු වූ පරිද්දෙන් අදද හිසතෙල් ගෑමේ මහෝත්සවය, නානුමුර මංගල්‍යය වැනි උසස් චාරිත්‍ර මහෝත්සව රැසක් මෙන්ම තෙල් නානුමුර බෙදීමද සිදු කරනනේ මේ පරිශ්‍රයේය. දැනට නටබුන්ව ඇති දළදා මාලිගයේ එවකට දළදා වහන්සේ තැන්පත් කැර ඇති බවත් දළදාව ගෙන ගිය පාත්‍රා ධාතුව තැන්පත් කර චෛත්‍යය කරවූ බවත් කියවේ.
මෙනිසා මේ භුමියේ සෑම අඟලක්ම සුවිශේෂ බවක් ගනී. මේ දේවාල පරිශ්‍රයේ තිබෙන්නා වූ අතීත ගම්භාර දේවාල බැම්මෙහි බිතු සිතුවම් මත ලන්දේසීන් ඇඳි බිතු සිතුවම් සියවස් ගණනාවක් ගෙවී ගියද අදත් දක්නට ලැබේ. එවක උඩරට පාලනය කළ රජවරුන් හමු වීමට නිරන්තරයෙන් පැමිණි ලන්දේසීන් මේ සිතුවම් ඇඳි බවට කියවේ. රජු හමුවීමට පැමිණි ලන්දේසීන්ට පැය ගණන් බලා සිටීමට සිදු වූ අවස්ථාවල ඔවුන් මේ සිතුවම් ඇඳි අතර, ඒවායේ මුළුමනින්ම පාහේ දක්නට ඇත්තේ රුවල් නැව්ය.
එවක දළදා මාළිගා පෙරහර හා නාථ දේවාල පෙරහර ක්‍රියාත්මකව නොපැවති අතර විෂ්ණු දේවාලය මහ දේවාලය ලෙස අනෙක් දේවාල සමඟ පෙරහර මංගලය පැවැත්විණි. දළදා මාලිගය පෙරහරට සම්බන්ධ වීමත් සමඟ පෙරහර මංගල්‍යයේ දළදා මාලිගා පෙරහරට පසු දේවාල අතුරින් මුලින්ම ගමන් කරනුයේ නාථ දේවාල පෙරහරයි.
අතීත සම්ප්‍රදාය අනුව මේ දේවාලයේ කපු පරපුරේ අයිතිය පැවරී තිබුණේ වංශවත් පවුලකට වන අතර, එය එවක පැවැති වඩුගොඩපිටිය පරපුරට හිමිව තිබිණි. මෙය ඉංග්‍රීසි පාලන සමයෙහි කොමසාරිස් පොතටද ඇතුළත් විය. එමෙන්ම මේ නාථ දේවාලයේ රාජකාරි අතර දෙවියන්ගේ පූජා සඳහා සහල් ගත් වෙල දෙයියන්නේ වෙල ලෙස හැඳින්වුණු අතර, එවක අක්කර 80කින් පමණ සමන්විත වූ මේ භූමිය වර්තමානයේ මහනුවර මහ රෝහලට සමීප ප්‍රදේශයයි. වර්තමානයේ දෙයියන්නේවෙල ලෙස හැඳින්වෙන මේ ප්‍රදේශය අද අඟලක් අඟලක් පාසා ගොඩනැඟිලිවලින් පිරුණු භූමියෙකි. එමෙන්ම ගොවිතැනට අවශ්‍ය හරකුන් බැඳ සිටි බිම අංකුඹුර නම් විය. අංකුඹුරත් අද කොන්ක්‍රීට් වනාන්තරයකි. මහනුවර ශ්‍රී නාථ දේවාලයේ වර්තමාන බස්නායක නිලමේ ගයාන් හීනකෙන්ද අතීත පෞරාණිකත්වය ආරක්ෂා කරගනිමින්, එහි සියලු චාරිත්‍ර-වාරිත්‍ර උපරිමයෙන් රැකගනිමින් දේවාල පරිශ්‍රය වර්තමානය වන විට සංවර්ධනයකට ගෙන යමින් සිටී. ඔහු පවසන ආකාරයට පැරණි දළදා මාලිගාවේ නටබුන් ආරක්ෂා කිරීමට විධිමත් වැඩපිළිවෙළක් අවශ්‍යය. ඒ සඳහා පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව වඩා විමසිලිමත්ව කටයුතු කළ යුතුය. එහෙත් මේ දක්වා එවන් පියවරක් ගත් බවක් පෙනෙන්නට නැත.
ශත වර්ෂ 7කට අධික ප්‍රෞඪ අභිමානනීය උරුමයක් මතින් ගොඩනැඟුණු සෙංකණ්ඩ පුරයෙහි මහා නුවර එදා ජය භූමියක නොවුණා නම් ඒ භූමියේ නාථ දෙවොලක් ඉදි නොවුණා නම් මහනුවරක්ද ගොඩ නොනැ‍ඟෙන්නට ඉඩ තිබිණි. ජාතියක් ලෙස අප මේ පුදබිම ආරක්ෂා කරගත යුත්තේ එබැවිනි.
