රාජ්‍ය සංස්ථා, මණ්ඩල, අධිකාරි හා ඊට සමගාමි සමාගම්වලට අදාළ ඉහළ කළමනාකාරිත්වය ලබන ජනවාරි වීමට ප්‍රථම පත් කර අවසන් කරන බව දැනගන්න ලැබේ. ජනාධිපතිවරයා මේ නිලධාරී මණ්ඩලවලට ඉලක්ක ලබා දෙන බවද වසරක කාලය තුළ ඒ ඉලක්ක ජය ගත නොහැකි තත්ත්වයක් පැවතිය හොත් නිලධාරීන් ඉල්ලා අස් විය යුතු බවත් වාර්තා වී ඇත.
රටේ පවතින රාජ්‍ය ආයතනවලින් බහුතරය පාඩු ලබයි. ඇතැම් ආයතනවලින් අපේක්ෂිත මහජන සේවය සැලසෙන්නේ නැත. තව සමහර ආයතන පවත්වාගැනීම සඳහා භාණ්ඩාගාරය මුදල් පොම්ප කළ යුතුය. තවත් ආයතන වසාදමන්නේ නම් රටේ ආර්ථිකයට වාසිදායකයැයි සිතන්න පුළුවන. රාජ්‍ය ආයතන පිළිබඳ සමාලෝචනය එසේ වෙයි.
ජනාධිපතිවරයාගේ ප්‍රතිපත්ති අනුව විග්‍රහයකට ගිය හොත්: කිසිදු රාජ්‍ය ආයතනයක් වසාදමන්න ඉඩක් නැත. කිසිදු රාජ්‍ය ආයතනයක් පෞද්ගලික අංශයට විකුණාදැමීමටද ඉඩක් නැත. ඉන් පෙනී යන්නේ මෙකී ආයතන සංවර්ධනය කොට පවත්වාගෙන යෑමේ වග වීම රජය භාර ගෙන ඇති බවයි. එහෙත් එය පහසු කටයුත්තක් නොවේ. සමහර ආයතන දූෂණයට, වංචාවට හා අක්‍රමිකතාවලට පුරුදු වී ඇත්තේ දීර්ඝ කාලයක සිටය. ඒවා නිලධාරීන්ගේද, සේවකයන්ගේද ශරීරවලට ජීර්ණය වී තිබේ. ඒ අනුව එබඳු ආයතන සංවර්ධනය කිරීම සඳහා මහා යුද්ධයක් කළ යුතුව තිබේ. කාර්යාල සහායකගේ සිට සභාපති දක්වාම පගා ගහන ආයතනද පවතී. ඉහළ කළමනාකාරිත්වය වෙනස් කළ පමණින් එබඳු ආයතන හරි පීල්ලට වැටේයැයි සිතිය නොහැකිය.
කෝප් වාර්තා, විගණකාධිපති වාර්තා හා තවත් තොරතුරුවලට අනුව රාජ්‍ය ආයතන පිළිබඳ වැදගත් සාධක හෙළිදරවු වෙයි. සමහර ආයතන සඳහා රජයෙන් වෙන් කළ වාර්ෂික ප්‍රතිපාදන ප්‍රයෝජනයට ගෙන නැත. තව සමහර ආයතනවලට ඉලක්ක නැත. තවත් සමහර ආයතන සඳහා ලැබී ඇති විදේශ ආධාර ප්‍රයොජනයට ගෙන නැත. ඒවා ආපසු ආධාර ලබා දුන් රටවලටම යැවූ අවස්ථාද ඇත. ඕනෑම ආයතනයක් වාර්ෂික සැලසුමකට අනුව නිශ්චිත ඉලක්ක කරා ගමන් කළ යුතු වුවද, ඇතැම් ආයතනවලට එබඳු සැලැසුම් නැත. ඒ ආයතන ඉබේ ක්‍රියාත්මක වන බවක් දකින්න පුළුවනි. රටක් දියුණු කිරීමට නම් මේවා වෙනස් විය යුතුය.
ආයතනයක ඉහළ නිලධාරීන්ට ඒ ආයතනය ඇති කරන්නත් පුළුවනි; නැති කරන්නත් පුළුවනි. එය පිළිගත් මතයකි. ලෝක බැංකුව වරක් නිර්දේශ කළේ බිඳවැටෙන සමාගම් යළි නඟාසිටුවීම සඳහා ඉහළ කළමනාකාරිත්වයට වැඩි වැටුප් හා වැඩි පහසුකම් සැපයිය යුතු බවයි. ශ්‍රී ලංකාව වැනි රටවල්ද මේ නිර්දේශය පිළිගෙන කටයුතු කර තිබේ. විශේෂයෙන් ආයතන ප්‍රධානයා මෙහිලා වැදගත්ය. ඔහුගේ දැක්ම, චර්යාව, පරිපාලන හැකියාව, සේවක ප්‍රජාව සමඟ ඇති සම්බන්ධය ආදි සාධක ආයතනයක නැග්ම හා බැස්ම කෙරෙහි තදින්ම බලපායි. ආයතනයේ ප්‍රගතිය පිළිබඳ සමාලෝචන නොකරන ප්‍රධානයකුට එහි අනාගතය පිළිබඳ අදහසක් ඇති කරගන්න පුළුවන්කමක් නැත. එමෙන්ම ආයතනයක සුරක්ෂිතතාව ගැන හැඟීමක් නැති ප්‍රධානයකුට එහි ප්‍රගතියක් සලකුණු කළ නොහැකිය.
රාජ්‍ය ආයතන ගොඩනැඟීමට නම් ඒවායේ පරිපාලනය සාධනීය මට්ටමකට ගෙන ආ යුතුය යන්න විද්වත් මතයයි. අපේ රටේ ක්‍රමයට දේශපාලන බල මාරුවත් සමඟ ආයතනවල ඉහළ පුටු වෙනස් වෙයි. එහි ඉලක්කය වන්නේ රජයේ ප්‍රතිපත්ති හා සංවර්ධන ඉලක්ක හොඳින් ක්‍රියාවට නැංවීමයැයි කිව හැකිය. මෙහිදී සිදු වන අවාසනාවන්ත තත්ත්වයක් වන්නේ සුදුසුකම් නැති අදක්ෂ පුද්ගලයන් ඉහළ කළමනාකාරිත්වය සඳහා තේරී පත් වීමය. ඒ ඒ අමාත්‍යවරු තම හිතවතුන් ආයතන ප්‍රධානීන් ලෙස පත් කරති. ඔවුන්ට අදාළ සුදුසුකම් පරීක්ෂාවක් සිදු නොවේ. මේ ක්‍රමය ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා විසින් වෙනස් කරනු ලැබ තිබේ. එය සාධනීය වෙනසකි. විද්වත් කමිටුවක් ඔස්සේ අයදුම්පත් කැඳවා ආයතන ප්‍රධානීන් තෝරාගැනීම සිදු වන්නේ පළමුවන වතාවටය.
ආයතන ප්‍රධානීන් තෝරාගැනීම ඉතා පරිස්සමෙන් කළ යුතු කාර්යයකි. අධ්‍යාපන සුදුසුකම් තිබූ පමණින්ම කෙනකුට ආයතනයක් දියුණු කළ නොහැකිය. පරිපාලන හැකියාව, පළපුරුද්ද පමණක් නොව; විෂය ඥානයද මෙහිලා වැදගත්ය. විෂයඥානය යන්නෙන් අදහස් වන්නේ ආයතනයේ කාර්යභාරය පිළිබඳ වැටහීමයි. ධීවර කර්මාන්තය පිළිබඳ කිසිදු වැටහීමක් නැති ගොවියකුට ධීවර සංස්ථාව භාර දීම සුදුසු නැත. විදේශ භාෂාවක්වත් නොදන්නා කෙනකුට සංචාරක මණ්ඩලය භාර දීම සුදුසු නැත. තවත් කාරණයක් වන්නේ ආයතන ප්‍රධානයකුගේ පෞරුෂයයි. එය නායකත්වයේ ලක්ෂණයකි. පෞරුෂය යනු කෙනකුගේ ශරීර ප්‍රමාණය නොවේ. පෞරුෂය ගොඩනැ‍ඟෙන්නේ පුද්ගලයාගේ චර්යා රටා, අවස්ථාවලට මුහුණ දෙන ආකාරය හා ඔහු සතු දැනුම මතයැයි කිව හැකිය.
ආයතනයක දියුණුව රැඳී ඇත්තේ සමස්ත කාර්ය මණ්ඩලයේ ක්‍රියාකාරිත්වය මතය. සෑම සේවකයකුටම ආයතනය පිළිබඳ ආදරණීය හැඟීමක් තිබිය යුතුය. එබඳු පසුබිමක ආයතනයේ නාස්තිය අඩු වෙයි; ශ්‍රමයේ ඵලදායක බව වැඩි වෙයි. මේ තත්ත්වය ආයතන ප්‍රධානයකුට ඇති කළ හැකිය. අපගේ විශ්වාසය නම්; රටේ සියලු රාජ්‍ය ආයතන යළි ගොඩනැඟිය හැකි බවයි. එය කළ හැකිය යන සිතිවිල්ල පවා වැදගත්ය.
