අනුරාධපුරයේ කුඹුරු අයිති උතුරේ රාසයියලා ගැන සැඟවුණු කතාව
වැව් බැඳි රට යනු රජරට ගැන හොඳින්ම පැහැදිලි කෙරෙන අන්වර්ථ නාමයකි. නුවර කලාවියේ අප සැරිසරනා ඉසව්වේද ඔබින් ඔබ වැව්ය. හැළඹ වැව අවසන් වන විටම දිවුල් වැවය. ඉන් ඔබ්බේ බිඳුණු වැවය. ඉහත්තාවේ නාච්චාදූවය. පසෙකින් තුරුවිලය. වගාකිරීමටත් නෑමටත් යොදා ගන්නා වැව් ජලයට අමතරව, අතහැර දැමූ වැව්වල වැවෙන ඕලු, නෙලුම් මල් අනුරාධපුර අවට වෙසෙන සැලකිය යුතු පිරිසකගේ ජීවන වෘත්තිය නිර්මාණය කරයි. රටේ නන් දෙසින් අනුරාධපුර අටමස්ථානයත්, අවට සිදධස්ථානත් වැඳපුදාගැනීමට පැමිණෙන බැතිමතුන් වෙනුවෙන් මල් නෙළන්නේ මේ වැව් වලිනි. මෝටර් සයිකලයක හෝ ත්‍රීරෝද රථයක ටියුබයක්ද බැඳගෙන වැවෙන් වැවට යන මල් නෙළන්නන් දැකගන්නට නම් උදෑසනින්ම වැව් බැම්මකට ගොඩවිය යුතුමය.
“හැම වැවකම මල් නෙළන්න අපිට බෑ... බදුගත්ත වැව්වල විතරයි මල් කඩන්න දෙන්නේ… ගොවි සංවිධානෙ හරහා තමයි වැව බදු දෙන්නේ... මාසෙකට දහදාහේ විසිදාහේ ඉඳල එක එක ගණන්වලට වැවේ මල් ටික බදු දෙන එක කෙරෙනවා… අපි වැවක් බදු අරගෙන නෑ… බදු අයිතිකාරයට කීයක් හරි දීලා මල් ටිකක් කඩා ගෙන එනවා… අද මේ මල් ගෙනා වෙසේන පුරෙන්…” පොතානේගම මහපාර අයිනේ නෙළුම් මල් හයක් රුපියල් සියයට විකුණන තරුණයින් දෙදෙනාගෙන් කෙනෙකු අපට මල් වෙළදාමේ වගතුග පැවැසූවේ එසේය.
වත්මන් දේශපාලකයන්ටද, සිවිල් සමාජ ක්‍රියාකාරීන්ටද ආදර්ශයක් වෙමින් පරාර්ථය පිණිස සිය ධනය නිර්ලෝභීව වැය කරමින් කටයුතු කළ මහා දානපතියෙකු මෙන්ම බෞද්ධ අධ්‍යාපනයේ පුරෝගාමියෙකු ලෙස සුප්‍රසිද්ධව සිටි දේශීය පශු වෛද්‍යවරයෙකු සේම 1936-42 සෞඛ්‍යය ඇමැතිවරයාද වූ ඩබ්ලිව්. ආතර් ද සිල්වා මහතා ගේ නිවෙස කොළඹ පිහිටි ශ්‍රාවස්තියයි.
හිදෝගම සිට යෝධ ඇළ බැම්මේ යන අපට ඊළඟට හමුවන නඟරය ශ්‍රාවස්තිපුරයි. අතීතයේ රත්මලේ ලෙස හැඳින්වූ ප්‍රදේශය මෑත කාලීනව ශ්‍රාවස්තිපුර ලෙස නම්කර ඇත්තේ ඩබ්ලිව්. ආතර් ද සිල්වා මහතාට උපහාර පිණිසය.
මේ උපහාරයට හේතුවූ කරුණු කාරණා සොයා යන අපට හමුවූයේ නෙළුබෑවේ පදිංචි කේ. පී. මොහොතා මාමාය. දැනට අසූහය හැවිරිදි වියේ වෙසෙන මොහොතා මාමා, 1932 දී උපන්නෙකි. ඔහුත් ඔහුගේ බාල සොහොයුරාත් ශ්‍රාවස්තියායේ දෙවැනි පරම්පරාවේ සේවකයින් අතරින් කෙනෙකි.
“ආතර් මහත්මයා පළවැනි ලෝක යුද්ධෙන් පස්සේ යෝධ ඇළට පහළින් කුඹුරු අක්කර එක්දහස් පන්සියයක් - දෙදහක් අරගෙන සේවකයෝ දම්මවල වැඩකළා… ඉඩමේ කොටස් කඩල කොන්දොස්තරවරු යටතේ තමයි පාලනය වුණේ… රටේ හැම පැත්තෙන්ම ගොවියෝ ඇවිත් මේ ඉඩම්වල පදිංචිවෙලා වගා කළා… එක ගොවියෙකුට තමන්ට කැමැති තරමක් කුඹුරු වැඩකරන්න පුළුවන්. නවතින්න ලැයිම් කාමර හදලා තිබුණා… හැබැයි 1930 මැලේරියා වසංගතෙත් එක්ක මේ වගේ වැඩකරන්න මිනිස්සු නැතිව ගියා… ඊටපස්සේ අපි පුංචිකාලෙම අපේ තාත්තලා මෙහෙ පදිංචියට ඇවිත් කුඹූරු වැඩකළා… යාපනේ පැත්තෙන් දෙමළ මිනිස්සුත් ඇවිත් වැඩකළා… මට අවුරුදු පහළොවක් වෙනකොට තාත්තට වෙනමත්, මටයි මල්ලිටයි වෙන වෙනමත් කුඹුරු කොටස් ලැබුණා…”
ඉඩම් හිමියාගෙන් වගාවට අවශ්‍ය බිමද, බිත්තර වීද, හරකාබානද, නවාතැන්ද, කන්නය අවසන් වන තුරු වියදම් මුදල්ද ලැබේ. අවශ්‍ය තරම් ජලය ලැබෙන්නේ යෝධ ඇළෙනි. ලැබෙන අස්වැන්නෙන් හරි අඩක් ඉඩම් හිමියාටය. ඉතිරි අඩ ගොවියාටය. දෙපාර්ශවයටම අලාභයක් නොවූ මේ ක්‍රමයට ඇදී ගිය ගණුදෙණුව අක්‍රමවත් වූයේ 1942දි සිදුවූ ඩබ්ලිව්. ආතර් ද සිල්වා මහතා ගේ අභාවයෙනි. ඉන්පසුව ඔහුගේ බෑණා වූ සුසන්ත ෆොන්සේකා විසින් මෙම ඉඩම කළමණාකරණයට උත්සාහ දැරුවද එය සාර්ථක වී නැත.
අවසානයේ 1956 රජයේ කෘෂිකර්ම අමාත්‍යවරයා වූ සි.පි.ද සිල්වා මහතා විසින් ගත් තීරණයක් අනුව මෙම ඉඩම් වගාකරුවන් අතරේ බෙදා දී තිබේ. ඒ අනුව සෑම වගා කරුවෙකුටම අක්කර දෙකක ඉඩමක් ලැබී ඇති අතර අදවන විට නෙළුබෑව රෝහල, පාසැල, ගොවිජන සේවා කාර්යාලය පවා පිහිටා ඇත්තේ පැරණි ශ්‍රාවස්තිවත්තට අයත් ඉඩම්වලය. එසේම ශ්‍රාවස්තිපුර තැපැල් කාර්යාලය, ශ්‍රාවස්තිපුර දුම්රිය ස්ථානය පවා පිහිටා ඇත්තේ ශ්‍රාවස්ති වත්තේ ඉඩම්වලය. මේ නිසා 1950 දශකයේදී එතෙක් රත්මලේ ලෙස හැඳින්වූ එම ප්‍රදේශය ශ්‍රාවස්තිපුරය යනුවෙන් වෙනස් වී තිබේ. ඒ ඩබ්ලිව්. ආතර් ද සිල්වා මහතා සිහි වනු පිණිසය. වර්තමානයේ බස්නාහිර පළාත් මහ ඇමති කාර්යාලය පිහිටා ඇති “ශ්‍රාවස්ති මන්දිරය” අතීතයේදී ඩබ්ලිව්. ආතර් ද සිල්වා මහතාගේ නිවෙසය.
යාපනයෙන්, වව්නියාවෙන් පැමිණ යෝධ ඇළ ශ්‍රාවස්තිවත්තේ වැඩ කළ දෙමළ මිනිසුන්ට, සින්නක්කර අයිතිය ලැබූ සිය ඉඩම් වල වගාකරගන්නට හැකිවූයේ දෙවසරක් පමණි. 1958දී ඇතිවූ සිංහල දෙමළ කෝලාහලයේදී මොහොතා මාමා සමඟ සමෝසමව කුඹුරු වැඩ කළ, අත්තමට සහභාගි වූ රාසයියලා, වේලායුධම්ලා සියල්ල හැරදා යළි යාපනයට ගොස් ඇත්තේ හිස් අතිනි. අද වන විටත් එම දෙමළ ගොවීන්ගේ කුඹුරු සිංහල ගොවීන් විසින් අඳ ක්‍රමයට වගා කරන අතර, ඉඩම් හිමියාට අදාළ ගෙවීම් වාර්ෂිකව ගොවිජන සේවා කාර්යාලයට ගෙවන බව එහි සංවර්ධන නිලධාරිනී එච්.ඒ. රේණුකා මහත්මිය අප සමඟ පැවැසුවාය.
“මේ ඉඩම් හිමිකාරයන්ගෙන් බහුතරය අඳ අයිතිය ගන්න එන්නේ නෑ.. ඒත් සමහර කොටස්වල අයිතිය ගන්න ප්‍රංසයේ, කැනඩාවේ ඉඳන් එන අවස්ථා තියෙනවා… යුද්ධය ඉවරවුණාට පස්සේ උතුරේ හිටපු සමහර පිරිස් ඇවිත් තමන්ගේ ඉඩකඩම් එහෙම බලල ගියේ අවුරුදු ගානකට පස්සේ…. ඉඩම් හිමියා ආවත් නැතත්, අඳ ගොවි පනතින් පැවැරුණු වගකීමක් විදියට, අඳගොවියාගෙන් ඉඩම් හිමිකමට අදාළ අයකිරීම් නිවැරදිව කරන්න ගොවිජන සේවා දෙපාර්තමේන්තුව බැඳිලා ඉන්නවා…”
මොහොතා මාමාගෙන් සමුගත් අපි යළි යෝධ ඇල බැම්මට පිවිසුණේ තිසාවැවට එක්වන්නට සූදානමින් සිය ගමනේ අවසන් කොටසට ළඟාවෙන යෝධ ඇළේ අසිරිය දකිනු රිසියෙනි.
කලාවැවේ සිට බටුවත්ත දක්වා වන ආරම්භක කොටසේදී යෝධ ඇළේ බැම්ම තිබුණේ ඇළ මාර්ගයට දකුණෙනි. බටුවත්තේ සිට දිවුල්වැව දක්වා කොටසේදී කානුවක් ලෙස පොළෝ මට්ටමට බොහෝ පහළින් යෝධ ඇළ ගලා යන්නේ ඒ කොටසේ පවතින උස් භූ විසමතාව නිසාය. දැන් දිවුල්වැවෙන් පසු යෝධ ඇලේ බැම්ම ඇත්තේ ඇළ මාර්ගයට උතුරෙනි. ඒ අනුව යෝධ ඇළත්, මල්වතු ඔයත් අතර පිහිටි කුඹුරු වලට දියවර සැපයෙන්නේ යෝධ ඇලේ අතුරු ඇළ මාර්ග වලිනි. ඒවා පිළිවෙළින් 1 ඇළ සිට 5 ඇළ දක්වා නම්කර තිබේ.
නාච්චදූවෙන් එන දියකඳෙන් යළි පණ ලබන යෝධ ඇළ දැන් ආසන්න පදිංචි කරුවන්ගේ නෑම රෙදි සේදීම වැනි දෛනික කටයුතු සඳහා යළි යොදාගනී. පාසල් නිවාඩු සමයේ යෝධ ඇළේ කෙළිදෙළින් දිය කෙළින කොලු කුරුට්ටන් බැම්ම දිගේ යන අපට නොඅඩුව හමුවේ.
ඔවුන් පසුකරමින් යෝධ ඇළ බැම්ම දිගේ ගිය අප ආසන්නයේ හමුවූ පාලමකින් යෝධ ඇලෙන් එගොඩ වී ඉදිරියට ගියේ මෙම ප්‍රදේශයේ ගොවි සංවිධානයේ සභාපතිවරයා හමුවන්නටය.
රන්කෙත ගොවි සංවිධානයේ සභාපති එල්. එම්. වීරරත්න මහතා සැබෑම ගොවියෙකි. අප ඔහුගේ නිවෙසට යන විටත් ඔහු සිය කුඹුරේ වල් ගලවමින් සිටියේය. යෝධ ඇළෙන් ඔවුනගේ කුඹුරු වෙත දියවර ලැබෙන සැටි අපි ඔහුගෙන් විමසුවෙමු.
“කලාවැවෙන් නව ජයගඟ දිගේ එන වතුර කිරි අමුණුකොලෙන් හැරෙන අතුරු ඇළකින් නාච්චදූවට ගේනවා… හැබැයි එහෙම වතුරගන්නේ නාච්චාදූවට වතුර මදි වුණොත් විතරයි. ඊට පස්සේ නාච්චාදූවෙන් අතුරු ඇළක් දිගේ දිවුල් වැවට වතුර ඇවිත්, දිවුල් වැවෙන් යෝධ ඇළට වතුර ලැබෙනවා… එතැනින් පස්සේ තිසාවැවට යනකම් කොටසෙදි ප්‍රධාන ඇළවල් පහකින් අනුරාධපුරේ කුඹුරුවලට වතුර දෙනවා…”
මහවැලි ජලය එනතෙක් යළ-මහ දෙකන්නයම කුඹුරු කිරීම ගැන විශ්වාසයක් රජරට ගොවියාට තිබී නැත. වතුර ලැබෙන්නේ නම් මඩ ගොවිතැන් කිරීමටද, වතුර නොලැබෙන්නේ නම් ගොඩ ගොවිතැන කිරීමටද හුරුවූ නුවර කලාවියේ ගොවියා අද දවස වන විට යළ-මහ දෙකන්නයම අඩුවක් නැතිව වී වගා කරයි. එහෙත් ගැටලුව ඇත්තේ මහවැලියේ තෙවැනි පරම්පරාවට, ඵලදායී වී ගොවිතැනක යෙදෙන්නට අවශ්‍ය තරමේ භූමියක් රජරට තුළ නොවීමය. ඉඩම් ආර්ථික සම්පතක් වන නිසා දැන් අප උත්සාහ දැරිය යුතුව ඇත්තේ අඩු භුමියකින් වැඩි ලාභයක් ලැබිය හැකි වී වර්ග වගා කිරීම ය.
දිවුල්වැව රන්කෙත ගොවි සංවිධානයට කුඹුරු අක්කර 366 ක කුඹුරු ප්‍රමාණයක් අයිතිය. ගොවීහු 170ක් පමණ සංවිධානයේ සාමාජිකයෝ වෙති. ඔහුගෙන් සමුගත් අපි යළි පාලමෙන් එගොඩව යෝධ ඇළ බැම්මට පිවිසියෙමු.
“බයිසිකලේ හුළං බහිනවා… පැච් එකක් වගේ…” බයිසිකලයේ වේගය මදක් අඩාළ කළ කැමරා ශිල්පී චතුර එය පිළිසකර කරන්නට උත්සහ දරයි. එහෙත් එය තාවකාලික පිළියමක් කරගත නොහැකි ගැටලුවකි.
ඒ නිසා අපි වින්කලයක් සොයා ගියෙමු. කාලයකට පෙර හේනට, කුඹුරට, නගරයට යන්නට රජරට ගොවියා ගේ හිතමිතුරු වාහනය වූ පාපැදිය දැන් එම කලාපයේ සුලබ වාහනයක් නොවේ. ඒ නිසාම බයිසිකල් අලුත්වැඩියාව සඳහා වෙන්වූ “වින්කලේ” යනුවෙන් හඳුන්වන පාපැදි වැඩපොළවල් දැන් රජරටින් තුරන් වී යන බවක් පෙනේ…
“දැන් හැමෝම ගාව තියෙන්නේ මෝටර් බයිසිකල්. නැත්නම් ත්‍රීවීල්… සයිකල් අඩුයි. ඒ නිසා අපිටත් වැඩ නෑ… ඉස්සර වරුවක් වැඩකරද්දි රුපියල් දෙදහක් විතර හොයාගන්න පුළුවන්. ඒත් දැන් දවසටම රුපියල් පන්සියයක් හොයාගන්න බෑ….” දිවුල්වැව වින්කලේ බාසුන්නැහේ වන ඇක්මොන් ජයලත් මහතා සිය රැකියාවේ අවිනිශ්චිත බව ගැන අපට කීවේ එසේය. සිය පවුලත් සමඟ ගම්පහ වේයන්ගොඩ සිට රජරට වින්කල් රස්සාවට පැමිණි ඔහු තනිකර දමා පවුලේ අය යළිත් ගම්පහට ගොස් ඇත්තේ “වින්කල්” රස්සාවෙන් එදා වේලට එහා යමක් සරි කර ගන්නට ඔහුට නොහැකි වූ නිසා වන්නට ඇත.
ඒ අවිනිශ්චිත බවේ පශ්චාත්තාපය ඔහු හා බෙදාහදාගත් අප පාපැදිවල වැරදි නිවැරදි කරගෙන යළිත් යෝධ ඇළ බැම්මට පිවිසියේ හවස් වන්නට පෙර ශ්‍රාවස්තිපුරය දක්වා යන්නට අදිටන් කරගෙනය.
අනවසර වැලි ගොඩ දමන්නන්, යෝධ ඇළ රක්ෂිතයේ ගස් කපන්නන්, ඉවුර කපා කාණු තනා සිය ඉඩම්වලට වතුර ලබාගන්නා පිරිස්, කැළි කසළ දමන්නන් මේ ඉසව්වේදී යෝධ ඇළට හානි කරන්නන් ලෙස දැක්විය හැකිය.
“ඉස්සර වාරි මාර්ගේ ටී.ඕ. මහත්වරු, ඉංජිනේරු මහත්වරු දවල් රෑ නැතිව මේ බැම්ම දිගේ කලාවැවටම යනවා... ඒත් කලබල කාලෙ නැවැතුනාට පස්සේ දැන් ආපහු ඒවැඩ සිද්ධ වෙන්නේ නෑ.. ඇත්තටම ඒ දවස්වල ජීප්වලට ගල් ගහල, ඇණ තියල ගමන් බිමන අඩපණ කලේ චේගුවේරා කාරයෝ නෙවෙයි. ජාවාරම්කාරයෝ… ආයෙත් බැම්ම දිගේ යන එන එක පටන් ගත්තොත් දැනට සිද්ධ වෙන වැරදි අඩුකරගන්න පුළුවන් වෙයි…” කේ. පී. මොහොතා මාමාගේ අදහස් දැක්වීම ගැන සිතමින් ආමනේ වැව පසු කළ අපි ශ්‍රාවස්තිපුරට ළඟා වුණෙමු.
(සංචාරය සඳහා අවශ්‍ය පාපැදි සම්බන්ධීකරණය කළ නෙළුබෑව ගොවිජන සේවා දෙපාර්තමේන්තුවේ එච්.ඒ. රේණුකා මහත්මියටත්, ආහාරපාන සහ නවාතැන් සම්බන්ධීකරණය කළ එගොඩගම ප්‍රියන්ත චන්දිමාල් මහතා ඇතුළු අදහස් දැක්වූ ගම්වැසියන්ටත් ස්තූතියි!)
පොතානේගමින් තිසාවැවට එකතු වන යෝධ ඇළ ගවේෂණයේ අවසන් ලිපිය ලබන සතියේ….
[email protected]
ඡායාරූප - චතුර හේමාල්
