මහින්දාගමනයේ බලපෑමෙන් ධර්ම දිවයිනෙහි රුහුණු, මායා, පිහිටි යන තුන් සිංහලයේම නිර්මාණය වුණු හෙළ බෞද්ධ කලා කෘති අතිවිශාල ප්‍රමාණයකි. මිහින්තලා ප්‍රදේශයේ ම විහාර මන්දිර, චෛත්‍ය ස්ථාන, දේශන ස්ථාන, විවේකස්ථාන, නගර ආදිය නිර්මාණය කිරීමේදී බෞද්ධ කලාව බහුල වශයෙන්ම බලපෑවේය. මිහින්තලා පර්වතය සමීපයෙහි ඇති නාග, ඇත් ආදී පොකුණුවලද, කලා ශිල්ප මූර්තිමත් කරමින් නාග ඇත් ආදී සත්ත්වරූප මිශ්‍රිත කැටයම් චිත්‍ර වැනි කලාකෘති ද දක්නට ලැබෙයි. එහෙත් කුඩා ජල පොකුණු තුළ ද චිත්‍ර, කලා නිර්මාණ කෘති වර්තමානය තුළ පවා දැකගත හැකිය. අනුරාධපුරයේ ඉසුරුමුනි සහ අවට ඉදිවී තිබෙන ස්ථානවල ද, අලංකාර සිතුවම් නිර්මාණය කර වූ බවට සාධක සොයා‍ගත හැකිය. තවද, ස්වර්ණමාලී චෛත්‍යරාජයා හා අභයගිරි චෛත්‍ය රාජයා අතර වර්තමානයේද නෂ්ටාවශේෂව පවතින සඳකඬපහණ කිහිපයකි. පූජනීය ගොඩනැඟිලිවලට ද ප්‍රවිශ්ට වන ආරම්භක ස්ථානවල ඉදිකර ඇති අලංකාර සදකඬපහණ මහින්දාගමනයේ ප්‍රතිඵල වශයෙන් ශේෂව පවතින විශිෂ්ට ගණයේ හෙළ බොදු කලා කෘති ය. සංසාරයේ විවිධ අවස්ථා පසුකරමින් සත්ත්වයා විමුක්තිය කරා ගමන් කරන ආකාරය සංකේතවත් කරන ඒ කලා කෘති ආරම්භයේ සිට සංවර්ධනය වී ගිය ආකාරය සිත්ගන්නා සුලු මෙන්ම පුදුම එළවන සුලු ය. වන්දනීය අභයගිරි චෛත්‍ය රාජයාණන් වහන්සේ ඉදිරියේ කැපී පෙනෙන සේ පිහිටා තිබෙන කුට්ටම් පොකුණ හෙවත් ඒකාබද්ධ පොකුණු දෙක ලෙස හෙළ කලාකරුවා අතින් නිමවුණු අගනා කලා වස්තු ය.
ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේ අභියස පිහිටියේ ලෝවා මහා ප්‍රාසාදයයි. එය මහල් නවයකින් නිර්මිත විය. විශාල ප්‍රමාණයේ ගල් කණුවලින් ද යුක්ත නෂ්ටාවශේෂ අද්‍යතනයේ වුව ද, දක්නට ලැබේ. ඒ නවමහල් මන්දිරයේ වැඩසිටි දහස් ගණන් මහ සඟරුවනින් මහජනයාට සිදු වූ අනන්ත සේවාව අදත් සිහිගැන්වේ. දහස් ගණන් වර්ෂ ගෙවී ගියත් මහින්දාගමනය හරහා ඉදි වූ ඒ මන්දිරයේ කලා ශිල්ප කාහට නම්, ස්මරණය වීම අමතක කළ හැකි ද?
මහා ප්‍රතාපවත් වූ ස්වර්ණමාලි චෛත්‍ය රාජයා සැතපුම් ගණනක් දුර සිට වුවද, නූතනයේ හා අනාගතයේදී ද දර්ශනය කළ හැකිය. එහි කොත් කැරැල්ල, දේවතාකොටුව ධාතු ගර්භ, පේසා වළලු, වාහල්කඩ ආදී පූජනීය අංගෝපාංග පැරැණි කලාකරුවාගේ දස්කම් විස්කම් මඟින් ඔප් නැංවුණු ආකාරය බෞද්ධ අබෞද්ධ ජන හදවත් තුළ තවත් වසර දහස් ගණනක් ම නොමියනු ඇත. දුටුගැමුණු මහරජතුමා අතින් නිර්මාණය වුණු මිරිසවැටිය චෛත්‍යය නූතනයේදී ප්‍රතිසංස්කරණය වෙමින් බැබළේ. අඩි 192ක් තරම් උස් වූ මිරිසවැටිය හෙළ කලා ශිල්ප මූර්තිමත් කර ඇත්තේ ගඩොළින් නිර්මාණය වීමෙනි. විහාර මන්දිර හා භික්ෂු ආවාස සංකීර්ණවලින් හෙබි මහසෙන් රාජ්‍යයෝදයේදී ඉදි වූ ජේතවනාරාම, මහා චෛත්‍ය රාජයා ද මහින්දාගමනයේ ප්‍රතිඵල වශයෙන් මහසෙන් රජතුමා අතින් ඉදි වූවකි. ඒ ස්තූපය ද කලා උන්නතිය ද නිදසුන් සපයන ස්ථානයකි. චිත්‍ර හා කැටයම් ආදිය විවිධ කලාශිල්ප ක්ෂේත්‍ර දියුණුවට ඒ ස්ථානය ද නිදසුන් සපයන්නකි. අනුරාධපුර ප්‍රදේශයෙන් ලංකාවට කලා ශිල්ප ද උපයෝගී කරගනිමින් බුදු දහම ලක්වැසියනට බෙදා දුන් පූජනීය ස්ථානයක් ලෙස ද, නන්දන උයනෙහි නිර්මාණය වූ ජේතවන චෛත්‍ය රාජයා පිළිගත හැකිය. ජේතවන ස්තූපය ආසන්න විහාර මන්දිර දාන ශාලා, බෝධි ඝර, වැනි පුජ්‍ය වස්තූන් ඉදිකර තිබීමෙන් හෙළ කලාකරුවාගේ දක්ෂතාව මොනවට පිළිබිඹු වෙයි. සෝමා දේවිය සිහිපත් කිරීම සඳහා වළගම්බා රජතුමා විසින් ඉඳිකරන ලද ලංකාරාම චෛත්‍යය ද ඉඳිවීම හේතුවෙන් පැරණි කලා ශිල්ප මැනවින් මතුවි පෙනෙන්නේය.
දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා විසින් කරවන ලද ලංකාවේ ප්‍රථම චෛත්‍ය ලෙසින් බොහෝ උගතුන් සලකනු ලබන ථූපාරාම චෛත්‍ය චේතිය ඝරයකින් ද සමන්විත ය. එය ද පුරාතන කලාශිල්ප විදහා දක්වයි. ඊටම යාබද ඉදි වූ ගොඩනැඟිලි ද , පුරාපතන කලා ශිල්ප උන්නතියට හේතු වූ බව ප්‍රකාශිත ය. මෙසේ සඳහන් වන පූජනීය ස්ථානවලට අනුබද්ධ ව ඉඳිවුණු මුරගල්, කොරවක් ගල්, දේවරූප, වෙනත් රූප චිත්‍ර ආදියෙන් හෙළ කලාකරුවාගේ නිපුණතා සංවර්ධනයේ යම් යම් ලක්ෂණ ඉස්මතු වී පවතී. අටමස්ථාන හා ඒ ආශ්‍රිත ව ඉඳිවුණු ස්ථානවල කලා ශිල්පවල සංවර්ධනය මතු වී පෙනෙන අතර මහින්දාගමනයේ බලපෑමෙන් දිවයිනේ විවිධ ස්ථානවල කලා කෘති බිහිවන්නට විය.
මහියංගණය යනු, බුදුරජාණන් වහන්සේගේ පාදස්පර්ශය ලැබූ ස්ථානයකි. එහි ද ගොඩනැඟුණු චෛත්‍යස්ථාන හා ගෘහ නිර්මාණයන්හි හෙළ කලාකරුවාගේ පිබිදීමේ තරම දැකගත හැකිය. නාගදීපය යනු, සොළොස්මාස්ථාන අතරින් පූරාණ පූජනීය ස්ථානයකි. එහිද, ස්ථූප කලාව සම්බන්ධයෙන් කලාත්මක දෙය ගොඩ නැඟුණි.
කැලණිය යනු, අති පෞරාණික පූජනීය පින් බිමකි. එහි ඉදිවී ඇති ධාන්‍යාකාර ස්තූපයකි ඒ හා සම්බන්ධව පවතින ගෘහනිර්මාණයන් රමණීය බවින් යුක්තය.
හැටන්හි දික්ඔය ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති ශ්‍රී පාදස්ථානය ද, එදා මෙදා තෙක් කලාත්මක බවින් අනූනය. දීඝවාපිය, හා දිවාගුහාව ඉපැරණි කලාවන්ගේ දැකුම්කලු බව විදහා පාන පූජනීය ස්ථාන ය. මුතියංගණය යනු, එදා මෙදා තෙක් ජනාකීර්ණත්වය නොඅඩු පුදබිමක් ය.
ඒවා බෞද්ධ ජනයාට මෙන්ම විදේශීය හා දේශීය අබෞද්ධ ජනයාට ද, විශේෂයෙන් අගනේ ය. තිස්සමහාරාමය එදා මෙන්ම අදත් පූජනීයත්වයෙන් අනූනව පවතින්නේ පැරැණි කලා ශිල්පයන්ගේ පෞඪත්වය හේතුවෙනි. අද දක්වාම සිංහල බෞද්ධයා තුළ හැදියාව, සාරධර්ම, කෘෂිකර්මය, භෞතික දියුණුව මානව සබැඳියාව, සභ්‍යත්වය, විවිධ කර්මාන්ත ආශ්‍රිත ලක්ෂණ පවතින්නේ මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේගේ හා සංඝමිත්තා මහරහතන් තෙරණියගේ සම්ප්‍රාප්තියෙන් ඇති වූ සංස්කෘතික හා කලා ශිල්පවල බලමහිමය හේතු කොට ගෙනය. අබෞද්ධ ජනයාගේ පවා සංස්කෘතිය, මෙන්ම කලා ශිල්පවල උන්නතිය ද ඇති වූයේ මහින්දාගමනයේ සුවිශේෂී ප්‍රතිඵල හේතුවෙනි.
හේමමාලා රන්දුනු
